เช็คเด้งไม่ติดคุก ความผิดอาญาเช็ค ทิศทางยกเลิกโทษปี2568
5 จำนวนผู้เข้าชม |
ความรับผิดทางอาญาจากการออกเช็คโดยไม่มีเงินรองรับ
วิเคราะห์ พ.ร.บ.ว่าด้วยความผิดอันเกิดจากการใช้เช็ค พ.ศ. 2534 และทิศทางยกเลิกโทษอาญา
บทความนี้วิเคราะห์กรอบกฎหมายที่ใช้กำหนดความรับผิดทางอาญาเมื่อ “เช็คเด้ง” ตั้งแต่เหตุผลเชิงนโยบายในการคง หรือยกเลิก โทษจำคุก ไปจนถึงแนวคำพิพากษาศาลฎีกาซึ่งวางบรรทัดฐานเกี่ยวกับองค์ประกอบความผิด ระยะเวลาร้องทุกข์ และภาระพิสูจน์ของคู่กรณี พร้อมประเมินผลกระทบเชิงปฏิบัติหากร่าง พ.ร.บ. ยกเลิกกฎหมายเช็คผ่านความเห็นชอบของรัฐสภาในอนาคตอันใกล้
1. พัฒนาการของกฎหมายเช็คในประเทศไทย
พระราชบัญญัติว่าด้วยความผิดอันเกิดจากการใช้เช็ค พ.ศ. 2534 กำหนดให้การออกเช็คโดยไม่มีเงินรองรับหรือสั่งห้ามจ่ายเช็คโดยทุจริตเป็นความผิดอาญา มีโทษจำคุกไม่เกิน 1 ปี หรือปรับไม่เกิน 60,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ กฎหมายฉบับนี้ถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าสร้างภาระทางอาญากับลูกหนี้ที่ผิดนัดโดยสุจริต และถูกใช้เป็นเครื่องมือบีบบังคับมากกว่าการคุ้มครองธุรกรรมเชิงพาณิชย์
พระราชบัญญัติว่าด้วยความผิดอันเกิดจากการใช้เช็ค พ.ศ. 2534 กำหนดให้การออกเช็คโดยไม่มีเงินรองรับหรือสั่งห้ามจ่ายเช็คโดยทุจริตเป็นความผิดอาญา มีโทษจำคุกไม่เกิน 1 ปี หรือปรับไม่เกิน 60,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ กฎหมายฉบับนี้ถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าสร้างภาระทางอาญากับลูกหนี้ที่ผิดนัดโดยสุจริต และถูกใช้เป็นเครื่องมือบีบบังคับมากกว่าการคุ้มครองธุรกรรมเชิงพาณิชย์
2. องค์ประกอบความผิดและขั้นตอนดำเนินคดี
มาตรา 4 ของ พ.ร.บ.เช็ค กำหนดองค์ประกอบสำคัญ 5 ประการ ได้แก่
มาตรา 4 ของ พ.ร.บ.เช็ค กำหนดองค์ประกอบสำคัญ 5 ประการ ได้แก่
(1) ผู้สั่งจ่ายเจตนาไม่ชำระเงิน
(2) ไม่มีเงินเพียงพอในบัญชี
(3) ออกเช็คเกินยอดเงิน
(4) ถอนเงินจนเหลือไม่พอจ่าย หรือ
(5) สั่งธนาคารไม่ให้จ่ายเงินโดยทุจริต
ผู้เสียหายต้อง ร้องทุกข์ภายใน 3 เดือน นับแต่วันที่ธนาคารปฏิเสธการจ่าย ไม่เช่นนั้นคดีอาญาขาดอายุความ แต่ยังฟ้องแพ่งได้ต่อไป
3. ประเด็นข้อพิพาทสำคัญในทางปฏิบัติ
3.1 เช็คล่วงหน้า หรือ เช็คค้ำประกัน ศาลมักวินิจฉัยว่าผู้สั่งจ่ายย่อมทราบอยู่แล้วว่าบัญชีไม่มีเงินเพียงพอ จึงเข้าองค์ประกอบมาตรา 4 หากเช็คเด้ง
3.2 การสั่ง Stop Payment การสั่งธนาคารระงับการจ่ายโดยไม่มีเหตุอันสมควรถูกตีความว่าเป็นการ ทุจริต และเข้าข่ายองค์ประกอบข้อ 5
3.3 การออกเช็คหลังถูกพิทักษ์ทรัพย์เด็ดขาด แนวคำพิพากษาศาลฎีกาบางคดีวางหลักว่า เมื่อถูกจำกัดอำนาจจัดการทรัพย์สินแล้ว การออกเช็คอาจไม่อยู่ในเงื่อนไขแห่งความผิดเพราะขาด เจตนา ที่กฎหมายบัญญัติ
3.1 เช็คล่วงหน้า หรือ เช็คค้ำประกัน ศาลมักวินิจฉัยว่าผู้สั่งจ่ายย่อมทราบอยู่แล้วว่าบัญชีไม่มีเงินเพียงพอ จึงเข้าองค์ประกอบมาตรา 4 หากเช็คเด้ง
3.2 การสั่ง Stop Payment การสั่งธนาคารระงับการจ่ายโดยไม่มีเหตุอันสมควรถูกตีความว่าเป็นการ ทุจริต และเข้าข่ายองค์ประกอบข้อ 5
3.3 การออกเช็คหลังถูกพิทักษ์ทรัพย์เด็ดขาด แนวคำพิพากษาศาลฎีกาบางคดีวางหลักว่า เมื่อถูกจำกัดอำนาจจัดการทรัพย์สินแล้ว การออกเช็คอาจไม่อยู่ในเงื่อนไขแห่งความผิดเพราะขาด เจตนา ที่กฎหมายบัญญัติ
4. แนวคำพิพากษาศาลฎีกาที่น่าสนใจ
คำพิพากษาฎีกาที่ 341/2559 จำเลยออกเช็คโดยรู้ว่าบัญชีไม่มีเงินเพียงพอ ศาลถือว่าครบองค์ประกอบ มาตรา 4 ลงโทษจำคุกและปรับ
คำพิพากษาฎีกาที่ 341/2559 จำเลยออกเช็คโดยรู้ว่าบัญชีไม่มีเงินเพียงพอ ศาลถือว่าครบองค์ประกอบ มาตรา 4 ลงโทษจำคุกและปรับ
คำพิพากษาฎีกาที่ 1839/2561 ผู้รับเช็คแจ้งความหลังเช็คเด้งเกิน 3 เดือน ศาลวินิจฉัยว่าสิทธิร้องทุกข์อาญาขาด แม้ยังฟ้องแพ่งได้
คำพิพากษาเหล่านี้ตอกย้ำว่า เจตนารู้บัญชีว่าง และ ระยะเวลาร้องทุกข์ เป็นประเด็นชี้ขาดผลคดีเช็คอย่างแท้จริง
5. ทิศทางการยกเลิกโทษอาญา
วันที่ 27 พฤศจิกายน พ.ศ. 2566 คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบร่างพระราชบัญญัติ ยกเลิก พ.ร.บ.เช็ค เพื่อให้สอดคล้องกับกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมือง (ICCPR) ที่ไม่ให้คุมขังบุคคลเพียงเพราะชำระหนี้ไม่ได้ ปัจจุบัน เดือนมิถุนายน 2568 ร่างกฎหมายอยู่ระหว่างการพิจารณาของคณะกรรมาธิการในวุฒิสภา โดย ขั้นตอนที่เหลือคือวาระ 2 และ 3 ของสภาผู้แทนและวุฒิสภาก่อนประกาศใช้
วันที่ 27 พฤศจิกายน พ.ศ. 2566 คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบร่างพระราชบัญญัติ ยกเลิก พ.ร.บ.เช็ค เพื่อให้สอดคล้องกับกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมือง (ICCPR) ที่ไม่ให้คุมขังบุคคลเพียงเพราะชำระหนี้ไม่ได้ ปัจจุบัน เดือนมิถุนายน 2568 ร่างกฎหมายอยู่ระหว่างการพิจารณาของคณะกรรมาธิการในวุฒิสภา โดย ขั้นตอนที่เหลือคือวาระ 2 และ 3 ของสภาผู้แทนและวุฒิสภาก่อนประกาศใช้
ผลทางกฎหมายเมื่อร่างฯ มีผลบังคับ
1. คดีอาญาความผิดเช็คที่ยังไม่ถึงที่สุดจะถูกจำหน่ายคดี
2. ผู้ต้องโทษที่เหลือโทษจำคุกจะพ้นโทษทันที
3. สิทธิเรียกร้องทางแพ่งของผู้ถือเช็คยังดำเนินต่อได้ตามกฎหมายแพ่งและพาณิชย์
6. ผลกระทบเชิงธุรกรรมและข้อเสนอแนะ
เจ้าหนี้ หรือ ผู้ถือเช็ค ควรสำรองมาตรการค้ำประกันรูปแบบอื่น เช่น หนังสือค้ำประกันธนาคาร (Bank Guarantee) หรือสัญญาจำนองหรือจำนำ เพื่อทดแทนอำนาจคุกคามทางอาญาที่กำลังถูกยกเลิก
เจ้าหนี้ หรือ ผู้ถือเช็ค ควรสำรองมาตรการค้ำประกันรูปแบบอื่น เช่น หนังสือค้ำประกันธนาคาร (Bank Guarantee) หรือสัญญาจำนองหรือจำนำ เพื่อทดแทนอำนาจคุกคามทางอาญาที่กำลังถูกยกเลิก
ลูกหนี้ หรือ ผู้ออกเช็ค ต้องบริหารสภาพคล่องอย่างเคร่งครัด เพราะแม้ไม่ติดคุก ก็ยังถูกฟ้องแพ่งและบังคับคดีได้เต็มรูปแบบ
สถาบันการเงิน อาจเห็นการเปลี่ยนผ่านจากเช็คสู่เครื่องมือชำระเงินอิเล็กทรอนิกส์และวงเงินสินเชื่อที่ผูกกับข้อมูลเครดิตแทน เช็คประกัน แบบเดิม
อาจกล่าวโดยสรุป
แม้ พ.ร.บ.เช็ค พ.ศ. 2534 ยังมีผลใช้บังคับ แต่สัญญาณจากฝ่ายนโยบายชัดเจนว่า โทษอาญาเช็คเด้ง กำลังถูกยกเลิก เพื่อสอดคล้องหลักสิทธิมนุษยชนสากล ข้อพิพาทเกี่ยวกับเช็คจึงจะเหลือเพียงมิติแพ่ง อย่างไรก็ดี ผู้ทำธุรกรรมควรติดตามกฎหมายใหม่อย่างใกล้ชิด และปรับโครงสร้างหลักประกันทางการค้าให้สอดรับกับกติกาใหม่ของตลาดการชำระเงินไทย
แม้ พ.ร.บ.เช็ค พ.ศ. 2534 ยังมีผลใช้บังคับ แต่สัญญาณจากฝ่ายนโยบายชัดเจนว่า โทษอาญาเช็คเด้ง กำลังถูกยกเลิก เพื่อสอดคล้องหลักสิทธิมนุษยชนสากล ข้อพิพาทเกี่ยวกับเช็คจึงจะเหลือเพียงมิติแพ่ง อย่างไรก็ดี ผู้ทำธุรกรรมควรติดตามกฎหมายใหม่อย่างใกล้ชิด และปรับโครงสร้างหลักประกันทางการค้าให้สอดรับกับกติกาใหม่ของตลาดการชำระเงินไทย
Powered by
MakeWebEasy.com